سعید علی احمدی زهرا فدایی. استادیار حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد اصفهان )خوراسگان( اصفهان ایران **

Transcript

1 پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره تاریخ وصول: 1394/2/12 تاریخ پذیرش: 1394/11/26 صص: سوم پياپی )25( پایيز 1394 قیمتگذاری در شرکت رشد و اطالعاتی محیط نقش ارزیابی شرکتهای در تعهدی اقالم تهران بهادار اوراق بورس در پذیرفتهشده چکیده ** *1 سعید علی احمدی زهرا فدایی * استادیار حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد اصفهان )خوراسگان( اصفهان ایران saeidaliahmadi@yahoo.com ** کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد اصفهان )خوراسگان( اصفهان ایران zahra1fadaie@gmail.com مدیران از طریق اقالم تعهدی اختياری میتوانند اطالعات حسابداری را به بازار سرمایه مخابره کنند. مخابره اطالعات به بازار از طریق تقویت و بهبود محيط اطالعاتی و افشای اطالعات در خصوص فرصتهای رشد شرکت میتواند برای سرمایهگذاران ایجاد ارزش نماید. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به منظور آزمون فرضيههای پژوهش از مدل رگرسيون چند متغيره استفاده شده است. دوره انجام پژوهش 1385 تا 1392 و نمونه پژوهش شامل 71 شرکت میباشد. نتایج پژوهش از تأثير مثبت و معنیدار اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام حكایت دارد. همچنين نتایج نشان میدهد که در شرکتهای با محيط اطالعاتی قوی و همچنين در شرکتهای با رشد باال اقالم تعهدی اختياری تأثير بيشتری بر ارزش بازار سهام دارد. در کل نتایج این پژوهش بر نقش عالمتدهی اقالم تعهدی اختياری تاکيد دارد. واژههای کلیدی: قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری محيط اطالعاتی و رشد شرکت. 1 نشانی مكاتباتی نویسنده مسؤول: اصفهان خوراسگان دانشگاه آزاد اسالمیواحد اصفهان)خوراسگان( دانشكده علوم انسانی و حقوق گروه حسابداری. Copyright 2015, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License ( which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

2 92/ پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 مقدمه طی چند دهه اخير یكی از سوالهای مهمیکه ذهن پژوهشگران و سازمانهای تدوینکننده قوانين و مقررات حسابداری را به خود معطوف کرده است نقش اقالم تعهدی در عالمتدهی به بازار سرمایه در خصوص عملكرد شرکت است. این نقش بر خالف نقش منفی مدیریت سود فرصتطلبانه اثر مثبتی بر بازار سرمایه دارد. سود تعهدی در مقایسه با جریانهای نقدی معيار خوبی برای اندازهگيری عملكرد شرکت است. زیرا سود تعهدی میتواند مسائل مربوط به زمانبندی و عدم تطابق در اندازهگيری جریانهای نقدی را کاهش دهد ]22 21[. اما به خاطر وجود انعطافپذیری در استانداردهای حسابداری تدوین شده حسابداری تعهدی تحت تاثير اختيار مدیران قرار دارد. از یک سو اختيار مدیران میتواند آگاهیبخشی سود را از طریق افشای اطالعات محرمانه افزایش دهد 31[. از 35 36[ سوی دیگر با در نظر گرفتن تئوری نمایندگی و وجود تضاد منافع بين مالک و مدیر امكان دارد که مدیران از انعطافپذیری استانداردهای حسابداری به منظور رسيدن به مدیریت سود کنند 11[.]36 34 در فرصتطلبانه استفاده پژوهشهایی که تاکنون صورت گرفته تاکيد بيشتری بر مطالعه رفتار مدیریت سود فرصتطلبانه بوده است و نقش آگاهیبخشی اقالم تعهدی اختياری کمتر مورد توجه قرار گرفته است ]31[. قيمتگذاری اقالم تعهدی موضوعی بنيادی در حسابداری است زیرا زمانی که اقالم تعهدی درباره عملكرد آتی و قيمت سهام عالمتی را به بازار سرمایه مخابره نكند وجود محتوای اطالعاتی در رقم سود مورد شک و تردید قرار میگيرد. مرور پژوهشهای پيشين از جمله چانگ و همكاران ]18[ و کویسيس و مارکوميناس ]26[ حاکی از این است که مشكل عدمتقارن اطالعاتی و هزینههای نمایندگی در شرکتهای با رشد باال وجود دارد و با استفاده از افزایش جریان اطالعاتی شرکت میتوان پيامدهای آن را کاهش داد ]24 13[. عالوه بر این دچو ]21[ استدالل میکند که اگر شرکت وضعيت باثباتی نداشته باشد مشكل زمانبندی در جریانهای نقد ایجاد میگردد. در این شرایط اقالم تعهدی میتواند نقش مهمتری را در عالمتدهی درباره عملكرد ایفا نمایند. از این رو انتظار میرود که اقالم تعهدی در شرکتهای با رشد باال از اهميت بيشتری برخوردار باشند. فرضيه بازار کارا بيان میکند که منابع اطالعاتی برای افشای اطالعات شرکت در رقابت هستند ]36[. بنابراین آگاهیبخشی در بازار سرمایه از طریق دستيابی مستقيم به اطالعات شرکت و یا از طریق تحليل 16[ و تفسير دادههای حسابداری امكانپذیر است 32[. بر اساس تئوری نمایندگی مدیران تمایل دارند از اختيار خود در زمانبندی ارائه اطالعات استفاده نمایند و به منظور کاهش مشكالت نمایندگی اطالعات محرمانه را در قالب دادههای حسابداری مانند اقالم تعهدی اختياری به بازار سرمایه مخابره نمایند. در شرکتهایی که سطح باالتری از اطالعات محرمانه افشا میگردد محيط اطالعاتی شرکت قویتر میشود. درک اطالعات ارائه شده در اقالم تعهدی اختياری توسط بازار سرمایه ضمن کاهش عدمتقارن اطالعاتی منجر به ایجاد ارزش برای مشارکتکنندگان میشود. بر این اساس هدف پژوهش حاضر بررسی تاثير اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام و نيز نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت بر قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری است.

3 ارزیابی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس... /93 نتایج این پژوهش میتواند ضمن افزایش غنای ادبيات قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت را برای تصميم گيرندگان در بازار سرمایه مشخص نموده و تدوینکنندگان استانداردهای حسابداری را در جهتگيری خود یاری رساند. افزون بر این پژوهشهای داخلی انجام شده در حوزه اقالم تعهدی اختياری از جمله پژوهش ایزدی نيا و همكاران ]1[ نمازی و غالمی مشكی و نوردیده ]9[ خدادادی و جانجانی ]5[ ]8[ غالبا بر شناسایی و تعيين عوامل اثرگذار بر مدیریت سود تمرکز کردهاند و به ندرت در پژوهشهای داخلی دیدگاههای رقيب مدیریت سود فرصتطلبانه و عالمتدهی تفكيک شده است. در ادامه مطلب نخست به بررسی مبانی نظری و ادبيات پژوهش پرداخته میشود. سپس فرضيههای پژوهش مطرح میگردد و بعد از آن روش مورد استفاده به منظور آزمون فرضيهها معرفی میشود. در نهایت پس از بيان یافتههای پژوهش به ارائه نتيجهگيری و پيشنهادهای پژوهش پرداخته میشود. مبانی نظری و پیشینه پژوهش سيستم حسابداری تعهدی به ناچار اقالم تعهدی را به عنوان بخش مكمل جریانهای نقدی در محاسبه سود حسابداری میپذیرد. در صورتی که اقالم تعهدی نتواند عالمتهایی را درباره عملكرد آتی شرکت به بازار ارائه دهد یا نتواند با قيمت سهام ارتباط معنیداری برقرار نماید این موضوع میتواند زمينهساز انتقادهای جدی به محتوای ارزشی سود و دادههای حسابداری شود. پژوهشهای پيشين از جمله بال و برون ]14[ دچو ]21[ و سابرامانيام ]35[ نشان دادند که بين سود حسابداری و قيمت سهام رابطه وجود دارد و سود حسابداری در مقایسه با جریانهای نقدی ارتباط قویتری با قيمت سهام دارد. بنابراین مشارکتکنندگان در بازار سرمایه برای جزء تعهدی سود ارزش قائل هستند ]31[. سابرامانيام ]35[ بر این عقيده است که قيمتگذاری اقالم تعهدی برآیند مكانيسم قيمتگذاری بازار و ماهيت اقالم تعهدی اختياری است. از این رو قيمتگذاری اقالم تعهدی را میتوان از طریق مطرح کردن دو دیدگاه رقيب مورد بررسی قرار داد. در دیدگاه اول فرض میشود که بازار سرمایه کارا است و برای اقالم تعهدی اختياری ارزش در نظر گرفته میشود. چرا که مدیران میتوانند با به کارگيری اختيار خود ارزش اقتصادی شرکت را از طریق بهبود محتوای اطالعاتی سود افزایش دهند. بر اساس این دیدگاه مدیران قادرند محتوای ارزشی سود را از طریق هموارسازی سود یا از طریق انتقال اطالعات محرمانه درباره سودآوری آتی که در حسابداری بهای تمام شده تاریخی ارائه نمیشود بهبود بخشند. در ادبيات حسابداری دیدگاه اول به عنوان مدیریت سود 1 کارا شهرت یافته است ]25[. در این دیدگاه مدیریت سود به عنوان پدیدهای سودمند برای استفادهکنندگان خارجی اطالعات حسابداری محسوب میشود ]7[. نتيجه اصلی این دیدگاه چنين است که انتقال اطالعات محرمانه به بازار سرمایه موجب کاهش مشكل نمایندگی و عدمتقارن اطالعاتی میشود ]29[. در دیدگاه دوم به خاطر وجود مدیریت سود 2 فرصتطلبانه جزء تعهدی اختياری سود مورد تحریف و دستكاری قرار میگيرد. به عبارت دیگر 1 Efficiency Earning management 2 Opportunistic Earnings Management

4 94/ پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 مدیریت فرصتطلبانه سود بدین معنا است که مدیریت به منظور حداکثر کردن مطلوبيت خویش سود را به گونهای فرصتطلبانه گزارش میکند ]7[. در این حالت قيمتگذاری نادرست اقالم تعهدی 1 به دليل ثبات رفتاری بر روی سود حسابداری ایجاد میگردد 23[.]34 33 نتایج پژوهش چانگ و همكاران ]18[ و کویسيس و مارکوميناس ]26[ حاکی از این است که هزینههای نمایندگی و عدم تقارن اطالعاتی در شرکتهای با رشد باال بيشتر است. به منظور مرتفع نمودن این مشكل مدیران شرکتهای با رشد باال میتوانند اطالعات محرمانه را بهطور مستقيم از طریق مكانيسمهایی همچون انتشار اخبار در رسانهها و یا کنفرانسهای مطبوعاتی و بهطور غيرمستقيم از طریق به کارگيری اقالم تعهدی در مدیریت سود کارا افشا کنند ]31[. این در حالی است که مدیران تمایلی به انتشار مستقيم اطالعات محرمانه ندارند. بنابراین ترجيح میدهند که از روشهای غير مستقيم مانند اقالم تعهدی اختياری برای انتقال اطالعات استفاده نمایند. از سوی دیگر در صورتی که مدیران بخواهند اطالعات محرمانه را با استفاده از روشهای مستقيم در اختيار بازار قرار دهند افشای اطالعات محرمانه باعث کاهش عدم تقارن اطالعاتی و مشكل نمایندگی میشود و محيط اطالعاتی شرکت تقویت میگردد 15[ 31[. محيط اطالعاتی شرکت شامل اطالعات عمومی و محرمانهای است که از طریق افشای اجباری یا داوطلبانه شرکت در اختيار بازار سرمایه قرار میگيرد و از طریق متغيرهای عدم تقارن اطالعاتی اندازه شرکت افشا حجم معامالت و واسطه اطالعاتی سنجش میشود ]17 12[ از این رو به نظر 1 Functional Fixation میرسد که در محيطهای اطالعاتی متفاوت اقالم تعهدی اختياری حاوی اخباری پيرامون اطالعات محرمانه مدیران باشد نشان سيرگار و یوتاما ]31[. ]34[ دادند که شرکتهای بزرگ به منظور کاهش عدم تقارن اطالعاتی اطالعات بيشتری را به بازار سرمایه منتقل میکنند و با این کار به احتمال زیاد حجم معامالت افزایش مییابد. بر این اساس پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی تاثير اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام به مطالعه نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت بر این رابطه بپردازد. در ادامه برخی از پژوهشهای مرتبط با موضوع پژوهش ارائه میگردد. کوون و ین ]28[ به مقایسه پایداری سود در شرکتهای با تكنولوژی باال و تكنولوژی پایين پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که ارتباط بين پایداری سود و اقالم تعهدی اختياری در شرکتهای با تكنولوژی باال بيشتر است. دليل وجود این رابطه ممكن است ناشی از استفاده مدیران از اقالم تعهدی اختياری به عنوان جایگزینی برای انعكاس اطالعات محرمانه در بازار سرمایه باشد. رابين و وو ]31[ نقش رشد شرکت بر قيمتگذاری اقالم تعهدی را بررسی نمودند. موضوع اصلی پژوهش این بود که آیا در شرایط وجود فرصتهای رشد و عدمتقارن اطالعاتی در شرکتهای رشدی مدیران میتوانند از اقالم تعهدی اختياری به عنوان کانالهای اطالعاتی برای مخابره اطالعات محرمانه استفاده نمایند. نتایج نشان داد که در شرایطی که اقالم تعهدی مثبت باشد از دیدگاه سرمایهگذاران شرکتهای با رشد باالتر در مقایسه با شرکتهای با رشد پایينتر از قيمتگذاری باالتری بر خوردار هستند. اما در صورت وجود اقالم تعهدی

5 ارزیابی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس... /95 منفی رابطه بيان شده معكوس میگردد. عالوه براین نتایج پژوهش اشاره دارد که اقالم تعهدی اختياری مثبت با عملكرد آتی شرکت وابستگی بيشتری دارد. کرمير و همكاران ]20[ محتوای ارزشی اقالم تعهدی اختياری را تحت شرایط عدم اطمينان محيطی مورد تحليل قرار دادند. نتایج پژوهش نشان میدهد که تحت شرایط عدم اطمينان باال استانداردهای بين المللی حسابداری مالی توانایی سرمایهگذاران را برای تمایز بين مدیریت سود فرصتطلبانه از مدیریت سود کارا بهبود میبخشد. ماتونتی و همكاران ]13[ به بررسی مدیریت سود کارا و فرصتطلبانه پرداختند. آنان دریافتند که مدیریت سود کارا میتواند به عنوان یک ابزار ارتباطی جهت کاهش تضادهای نمایندگی مورد استفاده قرار گيرد. در کل نتایج پژوهش آنها نشان داد که در شرکتهای غير بورسی ایتاليا مدیریت سود فرصتطلبانه وجود دارد. آدیت و همكاران ]11[ به مطالعه نقش مدیریت سود فرصتطلبانه و پيشبينی کننده بر پاداش مدیریت و عملكرد شرکت پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که سطح پاداش مدیران با مدیریت سود فرصتطلبانه دارای رابطه منفی و با مدیریت سود پيشبينی کننده دارای رابطه مثبت دارد. همچنين نتایج پژوهش بيانگر این بود که مدیریت سود پيشبينی با بازده آتی رابطه مثبت دارد در حالی که مدیریت سود فرصتطلبانه با بازده آتی رابطه منفی دارد. چوی و همكاران ]19[ به دنبال پاسخ دادن به این سوال بودند که آیا محتوای ارزشی سودهای گزارش شده و اجزای آن در زمان بحران مالی 1997 تا 1998 تغيير کرده است. نمونه پژوهش شامل شرکتهای نه کشور آسيایی است. نتایج پژوهش نشان داد که بحران مالی موجب کاهش محتوای ارزشی اقالم تعهدی اختياری شده ولی تاثيری بر محتوای ارزشی اقالم تعهدی غير اختياری نداشته است. همچنين نتایج پژوهش نشان داد که محتوای ارزشی اقالم تعهدی اختياری برای شرکتهای با عدم تقارن اطالعاتی باال نسبت به شرکتهای دیگر کاهش بيشتری یافته است. سيرگار و یوتاما ]34[ به بررسی نوع مدیریت سود و اثر متغيرهای ساختار مالكيت اندازه شرکت و حاکميت شرکتی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اندونزی پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که نوع مدیریت سود انتخاب شده به سمت مدیریت سود کارا یعنی مدیریت سودی که فرصتطلبانه نباشد متمایل است. اما آنها شواهدی درباره اثرگذاری اندازه شرکت اندازه موسسه حسابرسی استقالل هيات مدیره و کميته حسابرسی بر مدیریت سود کارا مشاهده نكردند. جيراپون و همكاران ]25[ به بررسی این موضوع پرداختند که مدیریت سود فرصتطلبانه است یا کارا است. به اعتقاد آنها مدیریت سود کارا میتواند از طریق مخابره اطالعات محرمانه به سهامداران ارزش اطالعاتی سود را افزایش دهد. شواهد تجربی نشان داد که مدیریت سود از نوع کارا میباشد. لویس و رابينسون به ارزیابی نقش اقالم ]29[ تعهدی در اعالم اطالعات محرمانه پرداختند. در پژوهش آنها بر نقش اقالم تعهدی اختياری و تجزیه سهام تاکيد شده است. نتایج پژوهش نشان داد که بازار سرمایه اقالم تعهدی غيرعادی را قبل از وقوع تجزیه سهام به عنوان عالمتی از خوشبينی مدیران )نسبت به رفتار فرصتطلبانه مدیران( در نظر میگيرد. ]35[ سابرامانيام به بررسی موضوع قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری در بازار سرمایه آمریكا برای

6 96/ پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 دوره مالی 1993 تا 1973 پرداخت. نتایج پژوهش نشان داد که بازار سرمایه برای اقالم تعهدی اختياری ارزش در نظر میگيرد. این نتيجه با این دیدگاه سازگار است که اختيارهای مدیران میتواند توانایی سود را برای انعكاس بهتر ارزش اقتصادی بهبود دهد. عالوه بر این نتایج پژوهش نشان داد که مدیران از اقالم تعهدی اختياری برای اعالم اطالعات محرمانه به بازار سرمایه استفاده میکنند. کردستانی و تاتلی ]6[ به شناسایی رویكردهای کارا و فرصتطلبانه مدیریت سود در سطوح کيفيت سود پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که مدیریت سود در شرکتهایی که سطح کيفيت سود پایينی دارند از نوع فرصتطلبانه است. نتيجه دیگر پژوهش حاکی از این بود که در شرکتهایی که سطح کيفيت سود باال است شواهد بيشتری از فرصتطلبانه بودن مدیریت سود نسبت به کارا بودن آن وجود دارد. پورآقاجانی و همكاران ]3[ به ارزیابی نوع مدیریت سود و اثر ساختار مالكيت موسسه بر توانایی کسب سود موسسه پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که در بورس اوراق بهادار تهران گرایش به مدیریت سود کارا وجود دارد. حاجيها و نوری ]4[ به بررسی تاثير اقالم تعهدی و جریانهای نقدی بر عملكرد آتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که جریان وجوه نقد رابطهای مستقيم و معنیدار با بازده آتی دارایی و بازده غيرعادی آتی سهام دارد همچنين اقالم تعهدی رابطه معنیدار معكوس با بازده آتی دارایی و بازده غيرعادی آتی سهام دارند. هاشمی و بهزادفر ]10[ به ارزیابی رابطه محتوای اطالعاتی اقالم تعهدی و نسبتهای مالی منتخب با قيمت سهام شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که بين سود هر سهم نسبت سرمایه در گردش بازده دارایی سود خالص به فروش و گردش دارایی با قيمت سهم رابطه وجود دارد اما اجزای اقالم تعهدی رابطه معنیداری با قيمت سهم ندارند. بهار مقدم و کوهی ]2[ نوع مدیریت سود را در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی کردند. آنها در پژوهش خود مدیریت سود را به دو گروه فرصتطلبانه و کارا تقسيمبندی نمودند. یافتههای پژوهش آنها نشان داد که در بورس اوراق بهادار تهران مدیریت سود به نوع کارا گرایش دارد. فرضیههای پژوهش با در نظر گرفتن مبانی نظری و پيشينه پژوهش میتوان فرضيههای مطرح شده را به شرح زیر بيان نمود: فرضيه اول: اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام تاثير مثبت دارد. فرضيه دوم: رشد شرکت بر رابطه بين اقالم تعهدی اختياری و ارزش بازار سهام تاثير مثبت دارد. فرضيه سوم: محيط اطالعاتی شرکت بر رابطه بين اقالم تعهدی اختياری و ارزش بازار سهام تاثير مثبت دارد. روش پژوهش در این بخش از مقاله در خصوص جامعه آماری و روش نمونهگيری دوره زمانی متغيرها و نحوه اندازهگيری آنها و همچنين مدلهای استفاده شده در پژوهش توضيحاتی ارائه شده است.

7 جامعه و نمونه پژوهش ارزیابی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس... /97 جامعه آماری پژوهش شامل شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی 1385 تا 1392 است. نمونه پژوهش با استفاده از روش حذف سيستماتيک و بر اساس معيارهای زیر تعيين گردید: 1. از سال 1385 در بورس پذیرفته شده باشد. 2. سال مالی آنها منتهی به 29 اسفند باشد. 3. در قلمرو زمانی پژوهش تغيير سال مالی نداشته باشد. 4. جزء شرکتهای سرمایهگذاری و واسطهگری مالی نباشد. 5. اطالعات مورد نياز شرکت در دوره مورد بررسی در دسترس باشد. با اعمال معيارهای باال تعداد 71 شرکت به عنوان نمونه پژوهش انتخاب گردید. مدلها و متغیرهای پژوهش پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع کاربردی و از لحاظ ماهيت و روش از نوع توصيفی همبستگی است. مدل آماری به کار گرفته شده در این پژوهش مدل رگرسيون چند متغيره است. به منظور آزمون فرضيههای پژوهش از مدل بيان شده در پژوهشهای رابين و وو ]31[ و سيرگار و یوتاما به شرح ]21[ رابطههای )1( )2( و )3( استفاده شده است. در مدل اصلی پژوهش ارتباط بين ارزش بازار سهم و اجزای سود حسابداری یعنی جریانهای نقدی عملياتی اقالم تعهدی غير اختياری و اقالم تعهدی اختياری مورد توجه قرار میگيرد. عالوه بر این برای آزمون تاثير محيط اطالعاتی و رشد شرکت متغيرها به صورت جداگانه و تعاملی به مدل اصلی اضافه میگردد: P it = α 1+ α 2 CFO it +α 3 NDAC it +α 4 DAC it +α 5 GR it +α 6 GR it *DAC it +ε it P it = α 1+ α 2 CFO it +α 3 NDAC it +α 4 DAC it +α 5 INE it +α 6 INE it *DAC it +ε it رابطه )2( رابطه )3( P it = α 1+ α 2 CFO it +α 3 NDAC it +α 4 DAC it +ε it رابطه )1( در مدلهای باال P it نشاندهنده ارزش بازار سهام )تعداد سهام ضرب در قيمت پایانی سهم( تقسيم بر جمع کل داراییها CFO it عملياتی تقسيم بر جمع کل داراییها بيانگر جریان نقدی نشاندهنده اقالم تعهدی غيراختياری نشاندهنده اقالم تعهدی اختياری رشد و NDAC it DAC it GR it INE it بيانگر متغير بيانگر محيط اطالعاتی است. در این پژوهش به منظور اندازهگيری متغير رشد شرکت از دو متغير کيو توبين و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام استفاده شده است ]31[. همچنين با استفاده از دو متغير اندازه شرکت و نسبت حجم معامالت ساالنه اقدام به اندازهگيری متغير محيط اطالعاتی شده است ]31[. متغيرهای محيط اطالعاتی و رشد شرکت متغير موهومی صفر و یک است. به منظور تفكيک دادهها و تعيين متغير موهومی از شاخص مرکزی ميانه استفاده گردیده است. در این پژوهش متغير اندازه با استفاده از لگاریتم طبيعی ارزش بازار سهام متغير کيو توبين از طریق جمع ارزش بازار سهام و جمع کل بدهی تقسيم بر جمع کل داراییها و نسبت حجم معامالت ساالنه از تقسيم حجم معامالت ساالنه بر تعداد سهام منتشر شده پایان سال محاسبه شده است ]31[. در این پژوهش با استفاده از آزمون t استيودنت ضرایب مدلهای پژوهش بررسی میشوند. در صورتی که ضرایب و α 4 α 6 در سطح خطای 5 درصد مثبت و معنیدار باشد فرضيههای پژوهش رد نمیگردد.

8 98/ پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 در پژوهش حاضر به منظور تفكيک اقالم تعهدی به اجزای اختياری و غير اختياری از مدل تعدیل شده جونز به شرح رابطه )4( استفاده میشود ]22[: ACC it AT it-1 =α 1 +α 2 ( 1 AT it-1 )+α 3 (( SAL it - AR it ) AT it-1 )+α 4 ( PPE it AT it-1 )+ε it رابطه )4( در رابطه باال ACC بيانگر کل اقالم تعهدی است که از تفاوت سود عملياتی از جریان نقد عملياتی محاسبه میگردد. ابتدای سال it 1 AT نشاندهنده جمع کل داراییهای SAL بيانگر تغييرهای فروش نشاندهنده تغييرهای حسابهای دریافتی و AR PPE نشاندهنده ناخالص اموال ماشين آالت و تجهيزات است. رابطه )4( در هر سال به صورت مقطعی برآورد میگردد. از آنجا که مجموع سه عبارت اول این رابطه بيانگر اقالم تعهدی غيراختياری است جزء باقيمانده آن ( it ε( اقالم تعهدی اختياری را نشان میدهد. نام متغیر ارزش بازار سهم تعدیل شده جریان نقد عملياتی تعدیل شده اقالم تعهدی غير اختياری اقالم تعهدی اختياری اندازه شرکت یافتههای پژوهش نتایج مربوط به آمار توصيفی متغيرهای پژوهش در نگاره )1( ارائه شده است. ميانگين و انحراف معيار اقالم تعهدی اختياری به ترتيب 001/ 0/155 است. و 0 نوسان باالی اقالم تعهدی اختياری حاکی از این است که مدیران از اقالم تعهدی اختياری برای دستيابی به اهدافشان استفاده میکنند. ميانگين و انحراف معيار حجم معامالت به ترتيب 0/185 و 0/265 است. ميانگين حجم معامالت نشان میدهد که به طور متوسط در حدود سهام نگاره 1. نتایج آمار توصیفی رشد شرکت )نسبت ارزش بازار به دفتری سهم( رشد شرکت )کيو توبين( حجم معامالت در این پژوهش به منظور اطمينان از عدم وجود ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی به ترتيب از دو 1 آزمون نسبت راستنمایی و آزمون دوربين واتسون استفاده شده است. انجام این دو آزمون از وجود ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی در تمام مدلهای پژوهش حكایت میکند. نتایج آزمون نسبت راستنمایی درصد از 18 شرکتهای نمونه پژوهش مورد معامله قرار گرفتهاند. نوسان باالی حجم معامالت به این موضوع اشاره دارد که تفاوت زیادی بين شرکتهای نمونه از نظر محيط اطالعاتی حسابداری وجود دارد. میانگین 0/823 میانه 0/540 انحراف معیار 0/744 0/170 /050 0/155 1/807 1/542 0/708 0/265 0/120 0/041-0/011 12/568 1/710 1/210 0/085 0/147 0/039 0/001 12/965 2/022 1/441 0/185 به شرح نگاره )2( میباشد. از این رو در تمام مدلهای پژوهش به منظور رفع خودهمبستگی از اتورگرسيو مرتبه اول و برای رفع مشكل ناهمسانی از 2 روش حداقل مربعات تعميمیافته شد. )GLS( استفاده 2 Generalized least squares 1 Likelihood Ratio

9 ارزیابی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس... /99 نگاره 2. نتایج آزمون ناهمسانی واریانس مدل پژوهش آماره مدل مدل پژوهش آماره مدل * 504/71 مدل اول * مدل دوم- ارزش دفتری به ارزش بازار 678/76 * * مدل دوم کيو توبين 794/12 معنیداری در سطح خطای 5 درصد فرضيه اول پژوهش تأثير اقالم تعهدی اختياری را بر ارزش بازار سهام مورد بررسی قرار میدهد. نتایج مربوط به آزمون فرضيه اول در نگاره )3( ارائه شده است. ضریب جریانهای نقدی عملياتی اقالم تعهدی غير اختياری و اقالم تعهدی اختياری به ترتيب 0/690 0/622 و 1/281 و معنیدار است. از این رو نام متغیر عرض از مبدا جریان نقد عملياتی اقالم تعهدی غير اختياری اقالم تعهدی اختياری اتورگرسيو مرتبه اول ضریب تعيين تعدیل شده آماره دوربين واتسون منبع: یافتههای پژوهش * مدل سوم اندازه شرکت 614/37 * مدل سوم-حجم معامالت 521/31 میتوان گفت اقالم تعهدی اختياری در سطح خطای 5 درصد اثر مثبت و معنیداری بر ارزش بازار سهام داشته است. به عبارت دیگر مدیران از اقالم تعهدی اختياری به منظور افشای اطالعات به بازار سرمایه استفاده میکنند. نمیشود. نگاره 3. نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش نام متغیر وابسته: ارزش بازار سهام ضریب متغیر 0/389 خطای معیار 0/007 آماره تی استیودنت 52/000 بدین ترتيب فرضيه اول پژوهش رد سطح معنیداری 33/ /202 23/570 96/ /018 0/006 0/054 0/005 آماره F 0/622 0/690 1/281 0/490 0/55 1/809 فرضيه دوم پژوهش به بررسی نقش رشد شرکت بر تأثيرگذاری اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام میپردازد. نتایج مربوط به آزمون فرضيه دوم پژوهش در نگاره )4( منعكس شده است. ضریب متغير اقالم تعهدی اختياری و ضریب تعاملی آن با شاخص رشد Q توبين به ترتيب 0/827 و 0/623 و معنیدار است. همچنين ضریب متغير اقالم تعهدی اختياری و ضریب متغير تعاملی اقالم تعهدی اختياری با متغير رشد ارزش بازار به ارزش دفتری سهم به ترتيب 1/169 و 0/503 و معنیدار است. این نتایج را میتوان چنين تفسير نمود که در سطح خطای 5 درصد متغير اقالم تعهدی اختياری تأثير مثبت بر ارزش بازار سهام دو شاخص رشد دارد و رشد شرکت )براساس هر Q توبين و ارزش بازار به ارزش دفتری سهم( این تأثيرگذاری را تشدید مینماید. از این رو فرضيه دوم رد نمیشود. به عبارت دیگر سرمایهگذاران بازار سرمایه برای شرکتهایی که رشد بيشتری دارند ارزش باالتری در نظر میگيرند زیرا مدیران با استفاده از اقالم تعهدی اختياری اطالعات محرمانه را به بازار سرمایه مخابره کردهاند.

10 100/ پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 نام متغیر نگاره 4. نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش متغیر وابسته: ارزش بازار سهم متغیر رشد بر مبنای کیو توبین متغیر رشد بر مبنای ارزش بازار به دفتری سهم خطای آماره t سطح خطای آماره t سطح ضریب ضریب معیار استیودنت معنیداری معیار استیودنت معنیداری 44/829 0/007 0/344 35/939 0/006 عرض از مبدا 0/251 64/317 0/024 1/598 63/176 0/023 جریانهای نقد عملياتی 1/454 30/634 0/056 1/737 28/999 0/053 اقالم تعهدی غير اختياری 1/545 36/958 0/031 1/169 26/805 0/030 اقالم تعهدی اختياری 0/827 68/896 0/006 0/ /993 0/006 متغير رشد 0/662 14/468 0/034 0/503 18/386 0/033 0/623 تعامل رشد و اقالم تعهدی اختياری 88/229 0/005 0/463 81/284 0/005 اتورگرسيو مرتبه اول 0/ /53 آماره F 8199 ضریب تعيين تعدیل شده 0/59 آماره F 1/792 آماره دورببن واتسون 1/860 منبع: یافتههای پژوهش اطالعاتی قویتری دارند ارزش باالتری در نظر میگيرد. در تحليل این نتيجه میتوان گفت که افشای اطالعات محرمانه از طریق اقالم تعهدی اختياری و در نتيجه کاهش عدمتقارن اطالعاتی منجر به بهبود ارزش بازار سهام شده است. فرضيه سوم پژوهش به بررسی نقش محيط اطالعاتی در تأثيرگذاری اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام میپردازد. نتایج حاصل از برازش مدل در نگاره )5( نمایش داده شده است. ضرایب متغير اقالم تعهدی اختياری و تعامل آن با اندازه شرکت به ترتيب 0/703 و 0/646 و معنیدار است. همچنين ضریب متغير حجم معامالت و ضریب متغير تعاملی آن با اقالم تعهدی اختياری به ترتيب 1/233 و 0/192 و معنیدار است. این یافتهها بدین معنا است که اقالم تعهدی اختياری اثری مثبت بر ارزش بازار سهام دارد و محيط اطالعاتی این تأثيرگذاری را تشدید مینماید. بنابراین فرضيه سوم پژوهش را نمیتوان رد کرد. به بيان دیگر بازار سرمایه برای شرکتهایی که محيط

11 نام متغير ارزیابی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس... /101 عرض از مبدا جریانهای نقد عملياتی اقالم تعهدی غير اختياری اقالم تعهدی اختياری متغير محيط اطالعاتی تعامل محيط اطالعاتی و اقالم تعهدی اختياری اتورگرسيو مرتبه اول ضریب تعيين تعدیل شده آماره دورببن واتسون منبع: یافتههای پژوهش نتیجهگیری نگاره 5. نتایج آزمون فرضیه سوم پژوهش متغیر وابسته: ارزش بازار سهم متغیر محیط اطالعاتی بر مبنای اندازه شرکت ضریب 0/225 خطای معيار 0/010 آماره t استيودنت 22/182 سطح معنیداری متغیر محیط اطالعاتی بر مبنای حجم معامالت ضریب 0/506 خطای معيار 0/009 آماره t استيودنت 51/560 سطح معنیداری 53/359 40/977 32/918 26/116 5/ / /028 0/057 0/037 0/006 0/037 0/004 آماره F 1/519 2/367 1/233 0/178 0/192 0/587 0/48 1/879 47/482 39/157 23/308 91/006 19/ / /025 0/050 0/030 0/007 0/032 0/004 آماره F 1/202 1/980 0/703 0/708 0/646 0/651 0/58 1/959 در این پژوهش تاثير اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام و نيز نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت بر قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور سه فرضيه تدوین و آزمون گردید. نتایج پژوهش نشان داد که اقالم تعهدی اختياری اثر مثبتی بر ارزش بازار سهام دارد و با افزایش رشد شرکت تأثير اقالم تعهدی اختياری بر ارزش بازار سهام افزایش مییابد. این نتيجه بيانگر این است که مدیران برای مخابره اطالعات از اقالم تعهدی اختياری استفاده میکنند تا شدت عدم تقارن اطالعاتی و مشكل نمایندگی را در شرکتهایی که رشد بيشتری دارند کاهش دهند. نتایج این پژوهش با نتایج پژوهشهای صورت گرفته توسط سابرامانيام ]35[ هاشمی رابين و وو و بهزادفر ]31[ سيرگار و یوتاما ]34[ ]10[ و خدادادی و همكاران ]5[ همخوانی دارد. همچنين نتایج پژوهش نشان داد که سرمایهگذاران برای شرکتهایی که بهبود محيط اطالعاتی را مورد توجه قرار میدهند ارزش باالتری در نظر میگيرند. این نتيجه بيانگر این است که مدیران توانستهاند از اقالم تعهدی اختياری به منظور کاهش شرایط ابهام انگيز در محيط اطالعاتی استفاده نمایند. این نتایج با پژوهش سيرگار و یوتاما رابين و وو ]31[ ]34[ مطابقت دارد. و در کل نتایج پژوهش موید این موضوع است که مدیران در بازار سرمایه ایران از اقالم تعهدی اختياری به منظور مخابره اطالعات استفاده میکند. پیشنهادهای پژوهش با در نظر گرفتن واکنش مثبت سرمایهگذاران به افشای اطالعات در اقالم تعهدی اختياری شرکتهای دارای رشد به مدیران شرکتها توصيه میشود که از طریق اجرای مدیریت سود کارا و به منظور بهبود محيط اطالعاتی شرکت )کاهش پيامدهای عدم تقارن اطالعاتی و مشكل نمایندگی( اقدام به افشای اطالعات

12 / پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 از طریق اقالم تعهدی اختياری کنند. همچنين به سرمایهگذاران توصيه میشود که نقش اقالم تعهدی اختياری را به عنوان نشانهای از وجود مدیریت سود کارا مورد توجه قرار دهند. در نهایت به پژوهشگران توصيه میشود در پژوهشهای آتی نقش متغيرهای حاکميت شرکتی ساختار سرمایه و کيفيت حسابرسی بر قيمتگذاری اقالم تعهدی اختياری را مورد بررسی قرار دهند. منابع 1 ایزدینيا ناصر و دری سده مصطفی و مسعود نرگسی. )1394(. بررسی مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی و مدیریت واقعی سود در دورههای قبل و بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار ایران. دانش حسابداری شماره 21 صص بهار مقدم مهدی و علی کوهی. )1389(. بررسی نوع مدیریت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری شماره 2 صص پورآقاجانی عباسعلی جوادیان کوتنایی زینب رجبزاده حسين و محمد شعبانی ورنامی. )1392(. ارزیابی نوع مدیریت سود و اثر ساختار مالكيت موسسه بر توانایی کسب سود موسسه. دومين همایش ملی علوم مدیریت نوین گرگان موسسه آموزش عالی غيرانتفاعی حكيم جرجانی صص حاجيها زهره و مژگان نوری. )1392(. بررسی تأثير اقالم تعهدی و جریان وجوه نقد بر عملكرد آتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. یازدهمين همایش ملی حسابداری ایران صص خدادادی ولی زارعزاده مهریزی محمد صادق تاکر رضا و حسين عرفانی. )1393(. تاثير مجموعه فرصتهای سرمایه گذاری و نسبت بازده قيمتگذاری بين سود بر رابطه اهرمی اقالم تعهدی اختياری و پایداری سود از دیدگاه تحليلگران. دانش حسابداری مالی دوره شماره 2 صص کردستانی غالمرضا و رشيد تاتلی. )1393(. شناسایی رویكردهای کارا و فرصتطلبانه مدیریت سود در سطوح کيفيت سود. بررسیهای حسابداری و صص حسابرسی دوره 21 شماره 3 کریمی کيانا و فریدون رهنمای رودپشتی. )1394(. تورشهای رفتاری و انگيزههای مدیریت سود. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت شماره 14 صص مشكی مهدی و لطيف نوردیده. )1391(. بررسی تاثير مدیریت سود در پایداری سود در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشهای حسابداری مالی شماره صص نمازی محمد و رضا غالمی. )1393(. تاثير مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی بر کارایی سرمایهگذاری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری شماره 17 صص هاشمی سيد عباس و فاطمه بهزادفر. )1390(. ارزیابی رابطه محتوای اطالعاتی اقالم تعهدی و نسبتهای مالی منتخب با قيمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

13 ارزیابی نقش محيط اطالعاتی و رشد شرکت در قيمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس... /103 Discretionary Accruals under Environmental Uncertainty: the Incidence of IFRS and the Country's Legal Regime. International Journal of Accounting, Auditing and Performance Evaluation, Vol. 11, No. 2, Pp Dechow, P. (1994). Accounting Earnings and Cash Flows as Measures of Firm Performance: The Role of Accounting Accruals. Journal of Accounting and Economics, Vol. 17, Pp Dechow, P. M., Sloan, R. G., and A. P. Sweeney. (1996). Causes and Consequences of Earnings Manipulation: An Analysis of Firms Subject to Enforcement Actions by SEC. Contemporary Accounting Research, Vol. 13, No. 1, Pp Hand, J. (1989). Did Firms Undertake Debt-Equity Swaps for an Accounting Paper Profit or True Financial Gain?. The Accounting Review, Vol. 64, No. 5, Pp Jones, J., Morton, R.M., and T. F. Schaefer. (2000). Valuation Implications of Investment Opportunities and Earnings Permanence. Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol.15, Pp Jiraporn, P., Miller, G. A., Yoon, S. S., and Y. S. Kim. (2008). Is Earnings Management Opportunistic or Beneficial? An Agency Theory Perspective. International Review of Financial Analysis, Vol. 17, Pp Koussis, N., and M. Makrominas. (2015). Growth Options, Option Exercise and Firms Systematic Risk. Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol. 44, No. 2, Pp Krishnan, G. (2003). Audit Quality and the Pricing of Discretionary Accruals. Auditin: A Journal of Practice & Theory, Vol. 22, Pp Kwon S, and J. Yin. (2015). A Comparison of Earnings Persistence in High-Tech and Non-High-Tech Firms. Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol. 44, Pp Louis, H., and D. Robinson. (2005). Do Managers Credibly Use Accruals to Signal Private Information? Evidence from the Pricing of Discretionary Accruals Around پژوهشهای حسابداری مالی شماره 7 صص Adut, D., Holder, A., and, A. Robin. (2013). Predictive Versus Opportunistic Earnings Management, Executive Compensation, and Firm Performance. Journal Accounting Public Policy, Vol. 32, Pp Armstrong, C. S., Core, J. E., and W. R. Guay. (2012). When Do Independent Directors Improve Firms Information Environments?. In The Wharton School, University of Pennsylvania Working Paper. 13- Bae, SC., and H. Jo. (2007). Underwriter Warrants, Underwriter Reputation, and Growth Signaling. Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol. 29, Pp Ball, R., and P. Brown. (1968). An Empirical Evaluation of Accounting Income Numbers. Journal of Accounting Research, Vol. 6, Pp Baginski, SP., Hassel, JM., and M.D. Kimbrough. (2002). The Effect of Legal Environment on Voluntary Disclosure: Evidence from Management Earnings Forecasts Issued in U.S. and Canadian Markets. The Accounting Review, Vol. 77, Pp Berger, P.G., and R.N. Hann. (2007). Segment Profitability and the Proprietary and Agency Costs of Disclosure. The Accounting Review, Vol. 82, Pp Beyer, A., Cohen, D. A., Lys, T. Z., and B. R. Walther. (2010). The Financial Reporting Environment: Review of the Recent Literature. Journal of accounting and economics, Vol. 50, No. 2, Pp Chang, S.C., Chen, S.S., Hsing, A., and C.W. Huang. (2007). Investment Opportunities, Free Cash Flow, and Stock Valuation Effects of Secured Debt Offerings. Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol. 28, Pp Choi, J., Kim, J., and J. Lee. (2011). Value Relevance of Discretionary Accruals in the Asian Financial Crisis of Journal Accounting Public Policy, Vol. 30, Pp Cormier, D., Ledoux, M. J., and G. Villeneuve. (2015). Value Relevance of

14 104/ پژوهشهای حسابداری مالی سال هفتم شماره سوم پياپی )25( پایيز 1394 Stock Splits. Journal of Accounting and Economic, Vol. 39, Pp Matonti.G, Tommasetti, A., and J. Tucker. (2014). Do Italian non Listed Firms Manage Earnings Efficiency or Opportunistically? GV - Proceedings in GV - Global Virtual Conference. 31- Robin, A., and Q. Wu. (2015). Firm Growth and the Pricing of Discretionary Accruals. Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol. 45, No. 3, Pp Skinner, DJ. (1997). Earnings Disclosures and Stockholder Lawsuits. Journal of Accounting and Economic, Vol. 23, Pp Sloan, R. (1996). Do Stock Prices Fully Reflect Information in Accruals and Cash Flows about Future Earnings?. The Accounting Review, Vol. 71, Pp Siregar, S. V., and S. Utama. (2008). Type of Earnings Management and the Effect of Ownership Structure, Firm Size, and Corporate-Governance Practices: Evidence from Indonesia. The International Journal of Accounting, Vol. 43, No. 1, Pp Subramanyam, KR. (1996). The Pricing of Discretionary Accruals. Journal of Accounting and Economic, Vol. 22, Pp Watts, R. and J. Zimmerman. (1986). Positive Accounting Theory. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, N J.

15